Autorka: Maria Karpińska – Dyrektor Ośrodka Interwencji Kryzysowej w Jeleniej Górze.
Wprowadzenie
Rodzina problemowa to taka rodzina, która nie spełnia swoich zadań względem dzieci.
W rodzinie problemowej brak jest:
• akceptacji siebie – członkowie rodziny mają niskie poczucie własnej wartości, poczucie winy, nie akceptując siebie;
• trudno im budować dobre relacje z innymi członkami rodziny oraz innymi ludźmi;
• wzajemności – nie wszyscy członkowie rodziny wywiązują się ze swoich obowiązków i nie dotrzymują umów;
• otwartej komunikacji – istnieją tematy, które w czasie komunikowania się komunikowania się członków rodziny są…
• pomijane lub trzymane w sekrecie; członkowie rodziny boją się odsłaniać swoje słabe strony;
• otwartości na otoczenie – członkowie rodziny żyją w zamknięciu i izolacji, strzegą aby występujący problem nie ujrzał światła dziennego, ukrywają go przed otoczeniem.
W rodzinie problemowej zaburzony jest kontakt między rodzicami a dziećmi. Rodzice przejawiają nieprawidłowe postawy:
• Postawa unikająca – zauważa się obojętność uczuciową rodziców, przebywanie z dzieckiem nie sprawia im przyjemności, jest odczuwane przez nich jako trudność. Kontakt z dzieckiem jest luźny, pozornie dobry i maskowany nadmierną swobodą.
• Postawa odtrącająca – dziecko odbierane jako ciężar ograniczający swobodę rodziców. Rodzice mają do dziecka dystans. Stosują kary nieproporcjonalne do stopnia przewinienia dziecka. Okazują dziecku swoje niezadowolenie, krytykują je dokuczają.
• Postawa zbyt wymagająca – rodzice posiadają zbyt wysokie aspiracje w stosunku do własnego dziecka, chcą je ukształtować według idealnego wzorca, nie licząc się z możliwościami i zdolnościami dziecka.
• Postawa nadmiernie chroniąca – rodzice z jednej strony pozwalają dziecku na wszystko z drugiej strony zaś są w ciągłym strachu i lęku o jego zdrowie i bezpieczeństwo.
Błędy wychowawcze:
rygoryzm, agresja, hamowanie aktywności, obojętność, eksponowanie siebie, uleganie, zastępowanie, idealizacja dziecka, niekonsekwencja.
Dzieci z grupy wysokiego ryzyka wywodzą się z rodzin, w których:
a) występują różnego rodzaju patologie społeczne (alkoholizm, przestępczość, prostytucja, negatywny stosunek do pracy, itd.);
b) struktura została zaburzona z powodu rozpadu małżeństwa bądź istnienia nieprawidłowych wzorców rodziny;
c) zaznacza się prymitywizm, znajduje on odzwierciedlenie nie tylko w poziomie wykształcenia rodziców (opiekunów), ale również w:
- przyjmowanych przez nich postaw wychowawczych,
- braku podstawowej wiedzy dotyczącej wychowania i potrzeb dziecka,
- sposobie spędzania czasu wolnego,
- sposobach rozwiązywania konfliktów oraz
- preferowanych wartościach (tolerowaniu i akceptowaniu zachowań dewiacyjnych);
d) istnieją głęboko skrywane lub nawet nie uświadamiane problemy i konflikty, których źródła sięgają rodzinnego pochodzenia; badania potwierdziły fakt przekazu negatywnych wartości, norm i wzorców z pokolenia na pokolenie – to zjawisko jest szczególnie wyraźnie widoczne w preferowanych w życiu wartościach oraz funkcjonujących wzorcach rodziny;
e) uwidacznia się brak wsparcia i kontroli rodziców, co w konsekwencji powoduje obniżenie ich wpływów i odejście dziecka do grupy rówieśniczej. Gdy w rodzinie nie panuje odpowiednia atmosfera, struktura rodziny jest zachwiana, warunki materialne i kulturowe rodziny są nieodpowiednie, dziecku brak pozytywnych wzorców do naśladowania oraz brak wsparcia
w sferze emocjonalnej, szuka ono takiego środowiska gdzie zostanie docenione i zauważone. Jest to najczęściej grupa rówieśnicza – nieformalna, która przeważnie ma negatywny wpływ na jednostkę, skutkiem, czego jest popełnianie czynów niepożądanych przez społeczeństwo, co jest jednoznaczne z niedostosowaniem społecznym.
Pomoc rodzinie
Instytucje wsparcia
1. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie.
2. Ośrodek Pomocy Społecznej.
3. Poradnie Rodzinne.
4. Poradnie Psychologiczno-Pedagogiczne.
Instytucje interwencji kryzysowej.
1. Ośrodek Interwencji Kryzysowej.
2. Dom dla matki i dziecka.
Formy opieki nad dziećmi i młodzieżą
I. Placówki wsparcia dziennego
1. Świetlica środowiskowa.
2. Świetlica socjoterapeutyczna.
II. Rodzinne formy opieki
1. Rodzina adopcyjna.
2. Rodzina zastępcza.
III. Placówki opiekuńczo-wychowawcze typu interwencyjnego
1. Pogotowie opiekuńcze.
IV. Placówki opiekuńczo-wychowawcze typu rodzinnego
1. Rodzinny Dom Dziecka.
2. Wioska dziecięca.
V. Placówki opiekuńczo-wychowawcze typu socjalizacyjnego
1. Dom dziecka.
2. Placówka wielofunkcyjna.
VI. Formy opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym
1. Ośrodki szkolno-wychowawcze.
2. Ośrodek rehabilitacyjno-wychowawczy dla dzieci uzależnionych.
VII. Placówki opiekuńczo-wychowawcze typu resocjalizacyjnego
1. Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy.
2. Rodzinny kurator sądowy.
Pomoc rodzinie w sytuacji kryzysu:
• Zapewnienie należytej opieki rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej.
• Rozwój usług profilaktyczno-wspierających.
• Pomoc rodzinom dotkniętym zjawiskiem przemocy.
• Poradnictwo rodzinne.
• Upowszechnianie informacji o instytucjach i placówkach działających na rzecz rodziny.
Współpraca międzyresortowa w działaniach na rzecz rodziny:
• pomoc społeczna,
• edukacja,
• sądownictwo,
• policja,
• służba zdrowia,
• Centrum Integracji Społecznej,
• Ochotnicze Hufce Pracy,
• organizacje pozarządowe.