Przypominamy, że już Sejm poprzedniej kadencji znowelizował Kodeks rodzinny i opiekuńczy – dokonał w nim zmian na wniosek Rzecznika Praw Dziecka, likwidując automatyzm ograniczania władzy rodzicielskiej jednego z rodziców w sytuacji, gdy po rozstaniu nie doszli oni do porozumienia co do sposobu wychowania dziecka.
Prawo dziecka do obojga rodziców jest teraz lepiej zabezpieczone – ingerencja w sposób wykonywania władzy rodzicielskiej może nastąpić jedynie w sytuacji, gdy dobro dziecka tego wymaga – nawet jeśli rodzice nie osiągną porozumienia w sprawie kontaktów z dzieckiem, sąd nie musi z automatu ograniczać władzy rodzicielskiej jednemu z nich. Tylko w przypadku, jeżeli wymagać będzie tego dobro dziecka, sąd będzie mógł… orzec o zawieszeniu, ograniczeniu lub pozbawieniu władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców. Sąd bowiem zwolniony został z obowiązku rozstrzygania o kontaktach z dziećmi, gdy są one utrzymywane bezkonfliktowo. Na wniosek stron, sąd pozostawi rodzicom dziecka swobodę w kształtowaniu tych kontaktów. W większości przypadków sądy przyznawały wykonywanie władzy rodzicielskiej matkom.
Sytuację opiekuńczo-wychowawczą małoletnich w sprawach rodzinnych już konsultują opiniodawcze zespoły sądowych specjalistów, bowiem z dniem 1 styczna 2016 roku weszła w życie ustawa o opiniodawczych zespołach sądowych specjalistów. Co to oznacza w praktyce?
Prace nad powyższą ustawą zainicjowane zostały przez środowisko specjalistów z zakresu prawa rodzinnego – prawników oraz psychologów, którzy podnosili, z jednej strony, brak podstawy prawnej dla opiniowania przez Rodzinne Ośrodki Diagnostyczno-Konsultacyjne w sprawach rodzinnych, z drugiej – podważano w ogóle kompetencje RODK do opiniowania w tych sprawach. Podnoszono konieczność przejęcia roli opiniodawczej Ośrodków przez inne, wyspecjalizowane do tego jednostki. Podkreślić należy bowiem, że RODK zostały powołane ustawą, której zakres dotyczy spraw nieletnich, którzy dopuścili się czynów zabronionych prawem karnym lub wykazują przejawy demoralizacji, czyli ustawą z zakresu prawa karnego, a nie ustawą ściśle z zakresu prawa rodzinnego.
Zgodnie z nową ustawą, dotychczasowe RODK są przekształcone w opiniodawcze zespoły sądowych specjalistów. Ponadto dodano przepis art. 2901 do ustawy Kodeks postępowania cywilnego w myśl którego… w sprawach rodzinnych i opiekuńczych sąd może zażądać opinii opiniodawczego zespołu sądowych specjalistów. Działania ustawodawcy spowodowały usankcjonowanie prawne działania RODK, poprzez przekształcenie ich w ośrodki, które posiadają podstawę prawną funkcjonowania i opiniowania w sprawach rodzinnych i opiekuńczych.
Choć nowy akt prawny jest czymś niezwykle istotnym dla osób, które specjalizują się w prawie rodzinnym oraz dla tych, które są w trakcie prowadzenia postępowań, to jednak nie oznacza to, że postępowania będą musiały się rozpocząć na nowo. Nowelizacja nie daje także podstaw do wznowienia postępowań zakończonych. Okoliczność przekształcenia RODK w opiniodawcze zespoły sądowych specjalistów nie oznacza konieczności ponownego wydania opinii przez nową instytucję.
Na „końcówce ustawodawczej” znajduje się projekt zmiany Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stanowiący pokłosie spraw, które odbijały się szerokim echem w mediach, a które opisywały dramatyczne historie rodziców, którym zabierano dzieci w związku z ich złą sytuacją materialną. Jakie zmiany przewiduje nowelizacja?
Nowelizacja „wychodzi” z założenia, że naturalnym środowiskiem rozwoju dziecka jest rodzina, a więc w celu uniknięcia pochopnej ingerencji w tym zakresie przepisy umożliwiające odebranie dzieci ubogim rodzicom powinny być precyzyjnie sformułowane. Zgodnie z obowiązującą w tym zakresie regulacją: Umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej powinno nastąpić po wyczerpaniu wszystkich form pomocy rodzicom dziecka, o których mowa w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, chyba że dobro dziecka wymaga zapewnienia mu niezwłocznie pieczy zastępczej. Przepis ten wskazuje zatem na konieczność sięgnięcia po określone formy pomocy rodzicom, zanim sąd, kierując się dobrem dziecka, podejmie decyzję o jego oddzieleniu od rodziców.
Proponowana zmiana zakłada, że odebranie dziecka byłoby możliwe w przypadku poważnego zagrożenia dobra dziecka ze wskazaniem interpretacyjnym odnoszącym się do zagrożenia jego życia lub zdrowia. Zmianie ma więc ulec przepis poprzez wskazanie w nim dodatkowych form ingerencji we władzę rodzicielską przed odebraniem dziecka.
Przede wszystkim zaproponowano wprowadzenie zakazu umieszczania w pieczy zastępczej dziecka wyłącznie z powodu ubóstwa ale tylko wbrew woli rodziców. Jeśli rodzice wolę taką wyrażą brak jest przeciwwskazań by dzieci im odebrać.
W przypadku, gdy rodzice swoje dzieci wychowują dobrze ale nie posiadają środków na ich utrzymanie Państwo powinno zapewnić pomoc rodzinie w tym zakresie, nie zaś odbierać im dzieci – taki cel przyświeca nowelizacji. Jaki ma być system pomocy dla takiej rodziny? Odpowiedzią w tym zakresie być może jest ustawa o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci o czym jeszcze napiszę.